Onder serieproductie verstaan we een productieproces waarbij een aantal verschillende producten in series wordt geproduceerd en waarbij elke afzonderlijke serie uit een aantal gelijke producten bestaat. Bij serieproductie kan de productie zowel batchgewijs als continue plaatsvinden.

Toelichting

Voor de industriële revolutie was het relatief eenvoudig om ondernemingen te typeren. De meeste ondernemingen waren ambachtelijk georiënteerd en opereerden erg kleinschalig. Als gevolg van de verdergaande industrialisatie ontstonden er meerdere verschillende ondernemingsvormen. Om de verschillende soorten productiesituaties van elkaar te kunnen onderscheiden werden er typologieën van organisaties bedacht. Met name na de Tweede Wereldoorlog is er veel onderzoek verricht naar typologieën van productie-organisaties. Een bekende typologie is die van Joan Woodward. Zij onderscheidde verschillende typen van ondernemingen naar grootte van de productieseries die er werden gemaakt. Zij bedacht een basisindeling in drie groepen, ingedeeld op basis van een toenemende technische complexiteit. Binnen deze drie basissystemen onderscheidde zij negen sub-categorieën:

• Enkelstuks- en kleinserieproductie
  • productie op klantenorder;
  • productie van prototypen;
  • fabricage van grote installaties in fasen;
  • fabricage van kleine series op klantenspecificatie.

• Grootserie- en massaproductie
  • productie van grote series;
  • assemblagelijnen met grote series;
  • massaproductie.

• Procesproductie
  • "batch”productie van chemicaliën in een multifunctionele fabriek;
  •  continue „stroom”productie van vloeistoffen, gassen en kristallijne substanties.

In een aantal gevallen konden we binnen een onderneming meerdere soorten productiesystemen onderscheiden. Deze ondernemingen deelde zij in een vierde groep in, de gecombineerde systemen. De basis voor deze indeling is de mate van technische complexiteit. De technische complexiteit is de mate waarin de resultaten van processen, bij toepassing van bepaalde technologieën, beheersbaar en de resultaten voorspelbaar zijn. Deze complexiteit neemt van groep 1 via 2 naar groep 3 toe. Het resultaat van een continue proces is nu eenmaal beter te voorspellen dan het resultaat van een ontwikkeltraject. Woodward constateerde, dat gaande van groep 1 naar 3 (bij toenemende technische complexiteit) tevens toenemen:

• de „span-of-control”;
• de verhouding tussen leidinggevenden ten opzichte van uitvoerenden;
• het aantal hiërarchische niveaus.

Waarom was het gedachtengoed van Woodward nu zo belangrijk? Niet omdat het door iedereen als de ware typologie werd gezien. De typologie van Woodward wordt dan ook meestal gezien als een pragmatische typologie, en zeker niet als een ideaal-typische typologie. De typologie van Woodward is wel belangrijk geworden omdat hiermee voor het eerst een onderscheid werd gemaakt naar de verschillende productiesituaties op grond van het aantal soortgelijke producten die er worden geproduceerd. Erkend werd hiermee dat er duidelijke verschillen zijn tussen de verschillende productiesituaties. De nu veel gebruikte indeling van enkelstuks-, serie-, massa- en continueproductie is dan ook rechtstreeks afgeleid van de typologie van Woodward.

Wat moeten we nu in het vakgebied van inkoop en logistiek met verhalen over typologieën en de daaruit volgende organisatorische aspecten? Op het eerste gezicht weinig, ware het niet dat de verschillende productiesituaties vaak iets gemeen hebben op het gebied van capaciteits- en materiaalcomplexiteit. En laat dat nu op het terrein liggen van inkoop en logistiek!

Zetten we de mate van capaciteits- en materiaalcomplexiteit tegenover elkaar in een figuur (zie fig. 1), dan zien we soortgelijke typeringen terugkomen. Kijken we in deze figuur nu speciaal naar de serie(gewijze) productie, dan zien we dat deze zich kenmerkt door de fabricage van een beperkte verzameling vaste producten, die worden vervaardigd met een matig gespecialiseerde capaciteit (mensen en machines, maar vooral gereedschappen). Het assortiment is beperkt maar breed en de herhalingsgraad van de vraag is, in combinatie met de relatief hoge productiesnelheid per product, zo laag dat er vele productieorders gelijktijdig onderhanden zijn. De materiaalstructuur per eindproduct kan complex zijn; er zijn vele, soms honderden componenten nodig per eindproduct. Het verschil tussen serie- en massaproductie ligt dan ook in het gegeven dat bij serieproductie de series in principe eindig zijn en er meerdere verschillende producten en/of series binnen een productieafdeling kunnen lopen.

Massaproductie kenmerkt zich voornamelijk doordat de series oneindig groot zijn en de productielijn speciaal voor de productie van een specifiek product ontworpen is. Een belangrijk nadeel hiervan is dat het geheel minder flexibel is.

Figuur 1. Indeling van productiesystemen.

Aandachtspunten/Checklist

• Serieproductie komt de laatste jaren steeds meer in de belangstelling te staan. Enerzijds omdat enkelstuksproductie als gevolg van de hoge kosten per product minder voorkomt, anderzijds omdat er bij de grootserie- en massaproductiestructuren onvoldoende kan worden ingespeeld op de „grillen” in de markt.
• Bij serieproductie kunnen we denken aan bijvoorbeeld de fabricage van elektrische en mechanische componenten en diverse subsamenstellingen zoals bijvoorbeeld lassamenstellingen, plaatwerk, buigdelen, persdelen, elektronische samenstellingen (printplaten), kabelbomen, spuitgietwerk enzovoort.
• De interne besturing bij serieproductie is, ondanks technologische specialisatie, nogal complex. Dit als gevolg van de routingcomplexiteit, bewerkingstijdvarianties en dergelijke. De wijze van besturing kent dan ook meer overeenkomsten met de wijze van besturing in de enkelstuks/klein-serie situatie, dan met de wijze van besturing in de massa/grootserie situatie.

Instant Probleemoplosser

Probleem: Een autofabrikant verkocht elke kleur auto’s zolang deze maar zwart waren. Nu heeft hij gehoord dat zijn concurrenten niet alleen verschillende kleuren, maar ook verschillende varianten en zelfs ook verschillende merken over hun productielijnen laten lopen. Is dit bij massafabricage wel mogelijk of zijn de verhalen verzonnen?

Oplossing: De tijd dat een producent een assemblagelijn bouwde, de producten volgens zijn specificaties aan de markt aanbood en dan tot slot ook kon verkopen, is (gelukkig voor de consument) voorbij. Met name in de auto-industrie zijn, als gevolg van een moordende concurrentie, zo goed als alle fabrikanten overgegaan op flexibeler wijze van produceren. Het concept van een zuivere lijnproductie is door de meeste fabrikanten al verlaten en ingeruild voor het concept van een meer seriematige productie. Momenteel zijn er geen autofabrikanten meer die nog slechts één kleur in hun assortiment hebben. Er zijn geen autofabrikanten meer die maar één standaardtype kunnen leveren. Er zijn zelfs al autofabrikanten die hun krachten bundelen en op één lijn verschillende merken in verschillende varianten produceren. De verhalen zijn dus niet verzonnen, maar helaas is dit geen zuivere massaproductie meer. De term serie(gewijze)productie past hier beter bij.

 

---

Dit artikel is eerder verschenen in de Vraagbaak voor Inkoop en Logistiek en de Kennisbanken Logistiek van SDU Uitgevers. Auteur: Paul Denneman